Υπάρχει πάντα μια απτή αίσθηση ενθουσιασμού όταν βγαίνετε με ταχύτητα στον ύφαλο Λευτέρης με ένα σκάφος κατάδυσης. Είναι ένα μέρος που αργεί να εγκαταλείψει τα μυστικά του και ποτέ κανείς δεν ξέρει τι μπορεί να ανακαλύψει.
Η άφθονη θαλάσσια ζωή, που κυμαίνεται από μαλακά κοράλλια έως ένα μόνιμο χέλι, είναι βεβαιότητα, αλλά θραύσματα αρχαίων αμφορέων δείχνουν ότι αυτό είναι επίσης ένα μέρος πλούσιο σε ιστορία. Χωρίς να σπάσει καν την επιφάνεια, ο Λευτέρης ήταν πάντα ένας περιβόητος ναυτιλιακός κίνδυνος.
Διαβάστε επίσης: Ανυποχώρητη αναζήτηση: Η εύρεση του WW2 sub HMS Triumph
Σύμφωνα με τον Έλληνα ιστορικό Ηρόδοτο, τουλάχιστον τρεις γαλέρες χτύπησαν τον ύφαλο και βυθίστηκαν κατά την αποτυχημένη δεύτερη περσική εισβολή στην Ελλάδα το 480 π.Χ. Στη συνέχεια, ο βασιλιάς Ξέρξης διέταξε να στηθεί μια πέτρινη στήλη κατασκευασμένη από ογκόλιθους βάρους έως και μισού τόνου για να αποφευχθεί η περαιτέρω απώλεια.
Χρονολογείται δυόμισι αιώνες νωρίτερα από τον φάρο της Αλεξάνδρειας, αυτός ο φάρος είναι η παλαιότερη ναυτική κατασκευή που είναι γνωστή στα ιστορικά αρχεία.
Σε πιο σύγχρονες εποχές, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (1851-1911), ένας διάσημος Έλληνας συγγραφέας από τη Σκιάθο, αναφέρει τον Λευτέρη Ύφαλο στον Φτωχό Άγιο: «Ο Λευτέρης απελευθερώνει φορτία από τα πλοία του και απελευθερώνει τους ναυτικούς από το σύντομο βάρος της ζωής».
Παρά τον σημερινό του φάρο, ο Λευτέρης Ύφαλος έχει τη διάκριση ότι προκάλεσε δύο ακόμη πρόσφατα ναυάγια.
Κατασκευασμένο το 1956 και μήκους 58 μέτρων, το φορτηγό πλοίο Vera προσάραξε εκεί το 1999. Σε βάθη από 17 έως 28 μέτρα, το ναυάγιο βρίσκεται τώρα σπασμένο στα δύο και παραμένει εύκολα προσβάσιμο σε δύτες διαφόρων ικανοτήτων.
Πιο ενδιαφέρον είναι το ss Volos, ένα παλαιότερο ναυάγιο του οποίου η ταυτότητα είχε ξεχαστεί για σχεδόν 60 χρόνια. Η πλήρης ιστορία του μόλις τώρα ανακαλύφθηκε ξανά.
Ο ενθουσιασμός της κατάδυσης του Βόλου έχει πολλά να κάνει όχι μόνο με τις συνθήκες της βύθισής του (βλ. πίνακα) αλλά και με αυτό το παρασκήνιο.
Είναι μια βαθιά κατάδυση που ξεκινά σχεδόν στην κορυφή του ορίου κατάδυσης αναψυχής σε πάνω από 36 μέτρα. Αναποδογυρισμένα στο πλάι, τα υπολείμματα του πλοίου βρίσκονται σε δύο διακριτά τμήματα, που βρίσκονται μόλις λίγα μέτρα το ένα από το άλλο.
Το μπροστινό και βαθύτερο τμήμα είναι το μπροστινό κατάστρωμα και το προπύργιο στο σύνολό του. Απογοητευτικά για τους μη τεχνικούς δύτες, βρίσκεται σε κλίση, με την πλώρη να πέφτει στα 61 μέτρα και πλέον.
Καθώς κατηφορίζετε μπροστά από τα δύο μπροστινά ανοίγματα φύλαξης φορτίου που βρίσκονται στο χαλύβδινο πλαίσιο του πλοίου, μπορείτε να οραματιστείτε τον καπετάνιο Pietsch να κοιτάζει έξω στο σκοτάδι από τη γέφυρα καθώς οι αναταράσσουσες θάλασσες έριχναν φύλλα νερού στο μπροστινό κατάστρωμα εκείνη τη μοιραία νύχτα.
Μπορείτε να φανταστείτε τον τιμονιέρη να προσπαθεί απεγνωσμένα να κατευθύνει το πλοίο αληθινό και σταθερό σε ένα κύμα που κατά περιόδους κατάπινε ολόκληρο το κάστρο, καθώς όργωνε μέσα από την κορυφή και τη γούρνα.
Μπορείτε να νιώσετε τον πανικό όταν ο Α' Αξιωματικός ειδοποίησε τον Λοχαγό για την επικίνδυνη γειτνίαση του Λευτέρη και να συλλάβετε τη φρίκη καθώς συνειδητοποίησαν ότι δεν μπορούσε να γίνει τίποτα για να αποφευχθεί το αναπόφευκτο. ΕΙΣΟΔΟΣ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΕΝΟΤΗΤΑ του ναυαγίου είναι εύκολο, χάρη στο ανοιχτό ραβδωτό πλαίσιο. Καθώς εμβαθύνετε στο κύτος, δεν υπάρχουν ανοιχτοί χώροι φορτίου, όπως θα περίμενε κανείς, μόνο ένα δάσος από αργά αποσυντιθέμενα χαλύβδινα δοκάρια και κολώνες στολισμένα με κοράλλια.
Κάποτε, αυτή η περιοχή θα ήταν γεμάτη με πυρομαχικά για τον Αυτοκρατορικό Γερμανικό Στρατό. Τώρα, με την περίπλοκη χαλύβδινη δομή του που σκιαγραφείται στο βαθύ μπλε του Αιγαίου, είναι απόκοσμα άδειο.
Το πίσω τμήμα, το οποίο βρίσκεται περίπου στα 36 μέτρα, είναι περισσότερο μυστήριο. Το 1942, στο απόγειο της ναζιστικής κατοχής, ο Αυστριακός θαλάσσιος βιολόγος και πρωτοπόρος υποβρύχιος φωτογράφος Hans Hass βρέθηκε στην Ελλάδα σε μια επιστημονική αποστολή.
Χρησιμοποιώντας τεχνικές καταδύσεων που παρέχονται από την επιφάνεια και αναπνευστήρες (θα περνούσε άλλος ένας χρόνος πριν ο Jacques Cousteau να εφεύρει από κοινού το Aqualung) ο Χας κινηματογράφησε τον Βόλο κάτω από το νερό.
Ως εκ θαύματος, το υλικό μπορεί να δει ακόμα και σήμερα, στο ντοκιμαντέρ του 1947 Menschen Unter Haien (Άνδρες ανάμεσα στους καρχαρίες). Δείχνει το ναυάγιο όρθιο και πλήρως άθικτο μόνο σε 10-12 μέτρα νερού.
Εβδομήντα πέντε χρόνια αργότερα, το εναπομείναν πίσω τμήμα είναι μόνο ένα μικρό μέρος αυτού που θα έπρεπε να είναι. Με μήκος περίπου 10 μέτρα και χωρίς σαφώς αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά, θα μπορούσε να είναι οποιοδήποτε μέρος του πίσω μέρους του πλοίου, εκτός από τα διακριτικά κόπρανα και την πρύμνη.
Όταν πλησιάζετε, το πρώτο πράγμα που παρατηρείτε είναι μια σωσίβια λέμβος, φορτωμένη με θαλάσσια ανάπτυξη και γέρνοντας προς την άμμο. Ωστόσο, αυτό δεν προσδιορίζει το πίσω τμήμα ότι βρίσκεται κοντά στο κατάστρωμα του σκάφους.
Η προσεκτικότερη επιθεώρηση αποκαλύπτει ότι το δάβατ ακουμπάει στο εξωτερικό του λιμανιού, που σημαίνει ότι έπεσε στη σημερινή του θέση.
Από το πυροβόλο όπλο προέρχονται οι εγκάρσιες δοκοί που στήριζαν το κατάστρωμα, αλλά τώρα είναι κάθετες και στριμμένες. Πολλά είναι σπασμένα και έχουν γίνει εμπλοκές για ανυποψίαστους ψαράδες.
Αδύνατον, η απόσταση από το gunwale στην άμμο είναι μόνο 3-4 μέτρα. Είναι σαν τα τρία τέταρτα του πλάτους των 12.6 μέτρων του πλοίου να είναι κατά κάποιο τρόπο θαμμένα βαθιά στην άμμο – αλλά αυτό είναι απλώς μια ψευδαίσθηση. Δυστυχώς, απλώς λείπει.
Το ήθος μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν να σωθούν παλιά ναυάγια για σκραπ. Μεταξύ 2 και 1945, η ελληνική κυβέρνηση κατεδάφισε περισσότερα από 1952 ναυάγια για αυτόν τον λόγο.
Αν και ο ss Βόλος δεν βρίσκεται σε καμία γνωστή επίσημη λίστα, δεν εξαιρέθηκε από αυτή την αναξιοπρέπεια. Η ενιαία προπέλα του, η υπερκατασκευή και πιθανότατα ο πολύτιμος κινητήρας και ο λέβητας σκουπίστηκαν. Οι μέθοδοι ήταν συχνά ακατέργαστες, με χρήση δυναμίτη, παρά την περιβαλλοντική ζημιά που προκλήθηκε.
Έτσι, ο Βόλος, όπως είναι σήμερα, είναι απλώς ένα μερικό ναυάγιο, αλλά αυτό που απομένει καλεί τους δύτες να εξερευνήσουν μερικά συναρπαστικά γεγονότα της ιστορίας – τα οποία περιλαμβάνουν επίσης μια ακόμη ακαταμάχητη ανατροπή της ιστορίας.Η ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΧΑΝΣ ΧΑΣ ΤΟΥ 1942 περιελάμβανε και τον Αυστριακό Άλφονς Χοχάουζερ. Έχοντας ζήσει ως βοσκός και στη συνέχεια ψαράς στην περιοχή του Πηλίου για χρόνια πριν τον πόλεμο, γνώριζε άπταιστα ελληνικά και εξοικειωμένος με τις Σποράδες και τη γύρω θαλάσσια περιοχή.
Το 1928 ήταν υπεύθυνος για την ανάκτηση του περίφημου Χάλκινου Αρτεμισίου, ενός αγάλματος του Δία (ή ίσως του Ποσειδώνα) σε φυσικό μέγεθος, που κατασκευάστηκε γύρω στο 460 π.Χ. και σήμερα αποτελεί κορυφαίο έκθεμα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας.
Το άγαλμα ανασύρθηκε από ένα (πιθανώς ρωμαϊκό) ναυάγιο που χρονολογείται γύρω στο 250 π.Χ. στα ανοιχτά του ακρωτηρίου Αρτεμίσιο στη βόρεια Εύβοια – μόλις 10 ναυτικά μίλια νοτιοδυτικά του Λευτέρη.
Σε καταχωρήσεις που έγιναν το 1942, ο Χοχάουζερ (ο οποίος αργότερα θα χρησιμοποιούσε τη θέση του στη Μυστική Αστυνομία Πεδίου της Βέρμαχτ για να σώσει τους Έλληνες –πολλοί από τους οποίους ήταν φίλοι του– από τα δρακόντεια μέτρα που επέβαλαν οι Ναζί) γράφει στο προσωπικό του ημερολόγιο.
«14 Ιουλίου – Εμείς τα βγάλαμε από τη θάλασσα και ήταν που τα μάζεψαν σε ξύλινα τελάρα και τα έβαλαν στο αμπάρι. Έχω μετρήσει 12 τελάρα μέχρι τώρα. Όλα είναι γεμάτα εκπληκτικά τεχνουργήματα από τη βυθισμένη πόλη. Μερικά από αυτά είναι σαν καινούργια.»
«25 Αυγούστου – τελευταία μέρα. Αύριο επιστρέφουμε – ο «Χ» [Χανς Χας] είναι ξεκάθαρα χαρούμενος – πλήρωσα το χρέος μου από το παρελθόν. Αλλά δεν είμαι καθόλου χαρούμενος. Οι ταινίες που γυρίσαμε ήταν πολύ καλές, αλλά το αμπάρι είναι γεμάτο τελάρα. Σκέφτομαι πόσο διαφορετικό είναι τώρα από το 1928 όταν ανακαλύψαμε τον αρχαίο θεό».
Αν και δεν ανακαλύφθηκε ποτέ ξανά, η «βυθισμένη πόλη» φέρεται να βρίσκεται κάπου ανάμεσα στα νησιά Ψαθούρα και Γιούρα, τα οποία, περιττό να πούμε, βρίσκονται και στις Σποράδες. Δεδομένου ότι ο Λευτέρης Reef έχει διεκδικήσει τόσα ναυάγια όλα αυτά τα χρόνια, η λογική υπαγορεύει ότι αν ο Hass και ο Hochhauser έβρισκαν αρχαία αντικείμενα ενώ βρίσκονταν εκεί για να κινηματογραφήσουν, θα τα είχαν στείλει επίσης πίσω στη ναζιστική Γερμανία.
Είναι περισσότερο από πιθανό ότι τα θραύσματα των αρχαίων αμφορέων που φαίνονται ακόμη σήμερα είναι ένα απλό απομεινάρι αυτού που ήταν κάποτε. Ή ίσως – όπως θα μπορούσε να υποθέσει οποιοσδήποτε καλός δύτης – είναι απλώς τα δελεαστικά ίχνη αυτού που δεν έχει ακόμη ανακαλυφθεί.
• Δύο τοπικά καταδυτικά κέντρα που διοργανώνουν καταδυτικές εκδρομές στον ύφαλο Λευτέρη είναι: το Skiathos Diving Centre, skiathosdiving.gr και το Zoumbo Sub, zoumbosub.gr. Ο συγγραφέας θέλει να ευχαριστήσει τον Γιάννη Ηλιόπουλο και την Ανδρονίκη Ηλιάδου από το Athos-Scuba Diving Centre, Χαλκιδική για τη βοήθειά τους στο άρθρο του.
Ο ΒΟΛΟΣ
Κατασκευάστηκε το 1902 από τον Neptun Aktiengesellschaft του Ρόστοκ, και αρχικά ονομαζόταν Θάσος, στο σκάφος ανατέθηκε ο αξιοζήλευτος ρόλος της μεταφοράς πυρομαχικών στο Γερμανικό Αυτοκρατορικό Ναυτικό κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Υπέστη σοβαρές ζημιές το 1917 αφού προσάραξε κοντά στη βόρεια σουηδική πόλη Λουλέα, ρυμουλκήθηκε πίσω στη Γερμανία μετά τον πόλεμο και επισκευάστηκε.
Το 1921 επανακυκλοφόρησε ως Βόλος και άρχισε να οργώνει μια τακτική διαδρομή μεταξύ Αμβούργου και Κωνσταντινούπολης.
Η Βόλος έπεσε σε θλίψη 10 χρόνια αργότερα στις 8.14 μ.μ. της 21ης Φεβρουαρίου 1931, σε πυκνή θάλασσα και άνεμους 8 έως 10, όταν χτύπησε τον ύφαλο Λευτέρη.
Ο πλοίαρχος Pietsch και ο πρώτος αξιωματικός Bohl είχαν και οι δύο αναγνωρίσει την εμπειρία στα ελληνικά ύδατα, αλλά η αγριότητα της καταιγίδας και ένα ασυνήθιστα ισχυρό ρεύμα κέρδισαν και τους δύο.
Το τιμόνι έγινε αναποτελεσματικό σε ένα τεράστιο swell που τελικά πέταξε το χαλύβδινο σκάφος 86 μέτρων πάνω στον Λευτέρη σαν να ήταν παιδικό παιχνίδι, στέλνοντας τους τρεις αξιωματικούς και το 23 πλήρωμα να απλώνονται και να θέτουν τη ζωή τους σε σοβαρό κίνδυνο.
Με σκασμένους σωλήνες και ραγισμένη γάστρα, ο Βόλος άρχισε να παίρνει νερό. Απελπισμένος, ο καπετάνιος Pietsch διέταξε την πλήρη πρύμνη της, αλλά χωρίς αποτέλεσμα – η δύναμη της πρόσκρουσης είχε εκτοπίσει τόσο τον λέβητα όσο και τον κινητήρα.
Ο χειριστής ασυρμάτου άρχισε να στέλνει ένα SOS, αλλά δυστυχώς κανείς δεν συνειδητοποίησε ότι η κεραία είχε βραχυκυκλωθεί.
Καθώς τα κύματα σφυροκοπούσαν το πληγωμένο σκάφος και το νερό συνέχιζε να χύνεται, η γεννήτρια τελικά απέτυχε και το πλοίο βυθίστηκε στο σκοτάδι.
Οι λαμπτήρες πετρελαίου ήταν αναμμένοι, αλλά το πλήρωμα δεν μπορούσε να κάνει πολλά, εκτός από το καταφύγιο από τις χειρότερες καταστροφές της καταιγίδας και να προσευχηθεί για σωτηρία.
Κόντρα σε κάθε εύλογη προσδοκία, φώτα πλοήγησης ενός διερχόμενου ατμόπλοιου εμφανίστηκαν μόνο δύο ώρες μετά το συμβάν. Το σφύριγμα του πλοίου χτυπήθηκε, αλλά το ατμόπλοιο δεν άλλαξε κατεύθυνση και τα φώτα του έσβησαν αγωνιωδώς στην απόσταση.
Απίστευτα, καθώς οι ελπίδες του πληρώματος έμοιαζαν να διαψεύδονται, εντοπίστηκε ένα δεύτερο σκάφος. Ωστόσο, αυτό απέτυχε επίσης να προσέξει τους βυθισμένους επιζώντες που είχαν κολλήσει στον ύφαλο εν μέσω αναταραχών εκτυφλωτικών σπρέι και ασυγχώρητων θαλασσών.
Ευτυχώς, η καταιγίδα είχε υποχωρήσει αρκετά ώστε να τους βγάλει από τον άμεσο κίνδυνο μέχρι το επόμενο πρωί. Μια κεραία που είχε στηθεί από κριτική επιτροπή επέτρεψε σε ένα SOS να περάσει τελικά και το σουηδικό πλοίο ss Belos απεστάλη.
Την επόμενη μέρα το πλήρωμα απογειώθηκε (και πίσω στην κοντινή πόλη του Βόλου, όπως συμβαίνει), ενώ ο Πλοίαρχος, ο Πρώτος Αξιωματικός και ο Αρχιμηχανικός παρέμειναν στο πλοίο για άλλες τρεις ημέρες για να αποτρέψουν οποιαδήποτε προσπάθεια διεκδίκησης δικαιωμάτων διάσωσης μέχρι τις επιχειρήσεις ανάκτησης μπορούσε να τακτοποιηθεί και να ολοκληρωθεί.
