Η βαθιά τοποθεσία ενός ρωμαϊκού ναυαγίου βρέθηκε κοντά στην Κρήτη πριν από έναν αιώνα. Μεταξύ άλλων τεχνουργημάτων έδωσε τα παλαιότερα γνωστά στον κόσμο υπολογιστή.
Ο Κουστώ, αναπόφευκτα, ήταν εκεί, αλλά μόλις πρόσφατα οι δύτες έφεραν στο παιχνίδι τη σύγχρονη τεχνολογία, αναφέρει το μέλος της ομάδας ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΩΤΗΡΙΟΥ. Φωτογραφίες ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΤΟΥΡΤΑΣ
ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΕΙΤΕ από την προβλεπόμενη πορεία σας σε αχαρτογράφητες θάλασσες κατά τη διάρκεια μιας καταιγίδας. Το σκάφος σας είναι ένα ξύλινο ιστιοφόρο, χωρίς κινητήρα ή ηλεκτρονικό εξοπλισμό και είναι βαριά φορτωμένο με πολύτιμα έργα τέχνης.
Τα κύματα συνεχίζουν να βασανίζουν το πλοίο και όλοι οι άνθρωποι στο πλοίο είναι απασχολημένοι με τη μάχη για να ελέγξουν την ανερχόμενη στάθμη του νερού στα αμπάρια.
Ο βάναυσος ήχος των κυμάτων που σκάνε σε κοντινούς βράχους σας δίνει ελπίδα για τη δική σας σωτηρία, καθώς το πλοίο σύντομα θα πέσει.
Έτσι πρέπει να ένιωθε κανείς στο ρωμαϊκό πλοίο που βυθίστηκε στα ανοιχτά των Αντικυθήρων, περίπου 20 ναυτικά μίλια βορειοδυτικά της Κρήτης στο Αιγαίο Πέλαγος, γύρω στο 60-50 π.Χ.
«Το σκάφος ήταν πιθανότατα ένα από τα μεγαλύτερα της εποχής του, πιστεύεται ότι είχε μήκος μεγαλύτερο από 40 μέτρα και πλάτος τουλάχιστον 14 μέτρα, με ελάχιστο βάθος κύτους 6.5 μέτρα και ικανότητα μεταφοράς φορτίου 2.3 έως 2.5 τόνους», λέει η Αγγελική. Σίμωση, προϊστάμενος της Ελληνικής Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων (ΕΕΑ) και διευθύντρια του Έργου Αντικυθήρων 2012.
Το πλοίο πιθανότατα είχε ναυλωθεί από έναν πλούσιο έμπορο για να μεταφέρει μια επιλογή έργων τέχνης.
Το φορτίο περιελάμβανε χάλκινα και μαρμάρινα αγάλματα αλλά και διάφορα άλλα ασυνήθιστα αντικείμενα, όπως ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, που πλέον αναγνωρίζεται ως ο πρώτος στον κόσμο.υπολογιστή".
Αυτό ήταν ένα πολύπλοκο όργανο που μπορούσε να υπολογίσει τη θέση ορισμένων αστεριών και πλανητών, και ήταν επίσης ικανό να προβλέπει εκλείψεις ήλιου και σελήνης.
Τα Αντικύθηρα είναι ένα αρκετά μικρό νησί (6.5 μίλια μήκος, δύο μίλια πλάτος) στρατηγικά τοποθετημένο σε μια πολυσύχναστη θαλάσσια εμπορική διαδρομή που συνδέει τις ακτές της ανατολικής και δυτικής Μεσογείου.
Κατοικείται από την Αρχαιότητα και άκμασε μέχρι τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν περίπου 800 Αντικυθήρηνοι εκκενώθηκαν στην Κρήτη από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής.
Σήμερα, λιγότερα από 30 άτομα ζουν στο νησί, το οποίο συνδέεται με την υπόλοιπη Ελλάδα μόνο τρεις φορές την εβδομάδα μέσω της ακτοπλοϊκής του υπηρεσίας.
Κατάστημά του είναι επίσης το καφενείο, η ταβέρνα και το ταχυδρομείο. Δεν υπάρχει δημόσια συγκοινωνία, οι εγκαταστάσεις υγειονομικής περίθαλψης είναι βασικές και ο χρόνος κυλά πολύ αργά.
ΠΕΡΙ ΠΑΣΧΑ 1900, ένα μικρό ιστιοφόρο που μετέφερε μια ομάδα Ελλήνων σφουγγαράδων βρήκε καταφύγιο στην ακτή των Αντικυθήρων κατά τη διάρκεια μιας καταιγίδας. Ένας από αυτούς έβαλε τα χέρια για να μαζέψει θαλασσινά για το πλήρωμα.
Οι βραχώδεις βράχοι έπεσαν σχεδόν κάθετα από ψηλά πάνω από τη θάλασσα σε βάθος μεγαλύτερο από 40 μέτρα. Με ορατότητα τουλάχιστον 30 μέτρων, ο δύτης μπορούσε να δει τον βυθό πολύ πριν φτάσει, αλλά δεν πίστευε στα μάτια του.
Απολιθωμένες μορφές ανθρώπων και ζώων ήταν σκορπισμένες παντού στον βυθό κάτω από αυτόν. Πολεμιστές, γυναίκες που χορεύουν, άλογα που τρέχουν – όλα ήταν εν μέρει θαμμένα στην άμμο.
Σκέφτηκε ότι η νάρκωση με άζωτο ίσως έπαιζε κόλπα με το μυαλό του. Πιάνοντας ένα από τα μπράτσα που εκτεινόταν από την άμμο, έκανε σήμα στον τρυφερό να ανέβει. Το πλήρωμα δεν θα πίστευε ποτέ την ιστορία του χωρίς αποδείξεις.
Οι σφουγγαράδες επέστρεψαν σύντομα με αρκετό εξοπλισμό και υποστήριξη για να πραγματοποιήσουν την πρώτη γνωστή υποβρύχια αρχαιολογική διάσωση για την ελληνική κυβέρνηση.
Οι εργασίες ξεκίνησαν το 1901 και διήρκεσαν σχεδόν δύο χρόνια. Η χρονοκάψουλα 2000 ετών είχε ανοίξει, φέρνοντας στο φως πολύτιμες πληροφορίες και αντικείμενα τέχνης.
Οι συνθήκες εργασίας ήταν ακραίες και συχνά επικίνδυνες. Με βάθη κατάδυσης έως και 70 μέτρα, οι δύτες μπόρεσαν να περάσουν πολύ λίγο χρόνο στον βυθό, αλλά παρόλα αυτά διέτρεχαν υψηλό κίνδυνο ασθένειας αποσυμπίεσης. Δεν επέστρεψαν όλοι με ασφάλεια και κάποιοι πέθαναν.
Το έργο έγινε όλο και πιο απαιτητικό καθώς τα ευρήματα γίνονταν λιγότερα. Αποφασίστηκε να εγκαταλειφθούν τα έργα στο σημείο που δεν είχαν μείνει σημαντικά υπολείμματα στον πυθμένα.
Διάσημα ευρήματα περιελάμβαναν τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων, τα αγάλματα των Νέων και του Φιλοσόφου, μέρη από άλλα μπρούτζινα, 36 μαρμάρινα αγάλματα και μια σειρά από άλλα αντικείμενα.
Περισσότερα από 70 χρόνια αργότερα, ο Jacques Cousteau και η ομάδα του επισκέφτηκαν το αρχαίο ναυάγιο για να γυρίσουν ένα ντοκιμαντέρ.
Η τεχνολογική πρόοδος από την προηγούμενη αποστολή σήμαινε ότι μέσα σε λίγες μέρες οι δύτες κατάφεραν να εμπλουτίσουν περαιτέρω τη συλλογή αντικειμένων, που τώρα στεγάζεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας.
ΤΟΝ ΠΕΡΥΣΟ ΟΚΤΩΒΡΙΟ, διεθνής ομάδα Ελλήνων, Αμερικανών και Βρετανών αρχαιολόγων και δυτών επισκέφτηκε για άλλη μια φορά τα Αντικύθηρα.
Οι στόχοι του Έργου Αντικύθηρα 2012 ήταν η έρευνα ολόκληρης της υποθαλάσσιας ακτογραμμής σε βάθη 40 μέτρων, η μετεγκατάσταση του χώρου του ναυαγίου και η διεξαγωγή πλήρους υποθαλάσσιου αρχαιολογικού έργου.
Κάθε λειτουργία θα τεκμηριώνεται προσεκτικά για να παραχθεί α ψηφιακό βάση δεδομένων με λεπτομερείς αναφορές, φωτογραφίες και βίντεο.
Ήταν διαθέσιμα τελευταίας τεχνολογίας αναπνευστήρες κλειστού κυκλώματος, οχήματα προώθησης δυτών και κάμερες υψηλής ευκρίνειας, μαζί με τεχνολογική και οικονομική υποστήριξη από το Ωκεανογραφικό Ινστιτούτο Woods Hole (WHOI).
Τα μέλη της ομάδας πέρασαν μια εβδομάδα στο Ηράκλειο της Κρήτης, ανανεώνοντας τις καταδυτικές τους ικανότητες και ελέγχοντας τον εξοπλισμό και τις διαδικασίες. Ο ιδιοκτήτης του τοπικού καταδυτικού κέντρου Δημήτρης Δράκος θα παρείχε υποστήριξη, συμπεριλαμβανομένων των σκαφών.
ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΕΡΓΟ φτάνοντας στα Αντικύθηρα ήταν να στήσουμε την παραλιακή μας βάση. Ένα μοντέρνο ξενοδοχείο με θέα στο λιμάνι, με 12 δωμάτια και μια πλήρως εξοπλισμένη κουζίνα, παρείχε όλα όσα χρειαζόμασταν. Είχαμε προμηθευτεί προμήθειες για διαμονή 20 ημερών.
Το καταδυτικό σκάφος μήκους 10 μέτρων και ένα RIB υποστήριξης 7 μέτρων μεταφέρθηκαν στο λιμάνι και δημιουργήθηκε σταθμός ανεφοδιασμού. Τοποθετήθηκαν επαρκές οξυγόνο και ήλιο, δύο συμπιεστές με καύσιμο και μια ενισχυτική αντλία αερίου.
Ο εξοπλισμός πρώτων βοηθειών και οι ρυθμίσεις εκκένωσης με ελικόπτερο αποτελούσαν μέρος ενός λεπτομερούς σχεδίου έκτακτης ανάγκης, με τις υπόλοιπες λεπτομέρειες να οριστικοποιούνται επί τόπου.
Οι υποβρύχιοι αρχαιολόγοι Δρ Θεοτόκης Θεοδούλου από την EUA, ο Dr Brendan Foley και ο Alex Tourtas από τον WHOI, ήταν πολύ συστηματικοί.
Το υποθαλάσσιο έδαφος είναι βραχώδες και εξαιρετικά ανώμαλο, καθιστώντας αδύνατη τη διάκριση μεταξύ ανθρωπογενών και φυσικών αντικειμένων στον βυθό της θάλασσας χρησιμοποιώντας εξοπλισμό ακουστικής έρευνας βυθού.
Επίσης, τα πολυάριθμα πετρώματα που εκτείνονται έως και 20 μέτρα πάνω από τον γύρω βυθό θα μπορούσαν να αποτελέσουν σοβαρό κίνδυνο για τον ρυμουλκούμενο υποθαλάσσιο ωκεανογραφικό εξοπλισμό.
Οι δύτες που ήταν σε θέση να διαχειρίζονται πολύ μεγάλους υποβρύχιους χρόνους και να καλύπτουν άνετα μεγάλες αποστάσεις έπρεπε να κοιτάξουν τον πυθμένα οπτικά, βοηθούμενοι από τα CCR και DPV.
Η κατάδυση βασίστηκε κυρίως σε προφίλ πολλαπλών επιπέδων χωρίς αποσυμπίεση αλγόριθμου VGM, ξεκινώντας από τα 40 μέτρα και ανέβαιναν κατά 5 μέτρα κάθε φορά που το όριο μη αποσυμπίεσης μειώθηκε στα δύο λεπτά.
ΜΕ 90 ΛΕΠΤΑ χαμηλοί χρόνοι και τρεις αλληλοκαλυπτόμενες ομάδες, η πρώτη εργασία ολοκληρώθηκε σε μόλις οκτώ εργάσιμες ημέρες – καλύπτοντας 22 μίλια ακτογραμμής.
Οι δύτες της EUA Μανώλης Τζεφρώνης και Louis Mercenier επάνδρωσαν το σκάφος ασφαλείας, ακολουθώντας την πρόοδο μέσω πρωτοκόλλου σηματοδότησης SMB. Σημειώθηκαν διάφορα σημεία ενδιαφέροντος για μελλοντικές εργασίες.
Είχαμε μια πρόχειρη ιδέα για τη θέση του ναυαγίου με βάση σημειώσεις και περιγραφές από προηγούμενες επιχειρήσεις, αλλά όχι σταθερή θέση.
Εγώ και ο Βρετανός τεχνικός δύτης Phil Short ερευνήσαμε μια ευρεία περιοχή μέχρι τα 65 μέτρα χρησιμοποιώντας trimix, διατηρώντας το μέγιστο χρόνο αποσυμπίεσης των 30 λεπτών.
Βοήθησε να κατανοήσουμε και να θυμηθούμε την τοπογραφία του πυθμένα ότι μπορούσαμε να βγάλουμε τη νάρκωση από την εξίσωση.
Τα συντρίμμια του αρχαίου ναυαγίου μπορούσαν να αναγνωριστούν ακόμη και όταν περνούσαν πάνω από τον πυθμένα με μεγάλη ταχύτητα.
Σκόρπια κομμάτια αγγείων μας οδήγησαν στο φορτίο. Οι αμφορείς χαρακτηριστικοί του ναυαγίου είχαν μελετηθεί από την ομάδα στην ειδική έκθεση στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας και οι δύτες ήταν σίγουροι όταν έστειλαν ένα SMB που έφερε τη σημείωση «βρήκε το ναυάγιο» ότι ο περίφημος χώρος του ναυαγίου των Αντικυθήρων είχε μεταφερθεί. .
Το φορτίο και ορισμένα ανθεκτικά στη φθορά μέρη από μόλυβδο, μπρούτζο και ούτω καθεξής είναι το μόνο που μπορεί να δει κανείς στον βυθό της θάλασσας. Υπολείμματα ξυλείας είναι πιθανό να βρεθούν μόνο εάν θαφτούν κάτω από την άμμο.
Το πλεονέκτημα των σύγχρονων τεχνικών κατάδυσης είναι ότι μπορείτε να μείνετε με ασφάλεια για 30-40 λεπτά σε βάθη όπου οι δύτες σε προηγούμενες αποστολές θα μπορούσαν να έχουν περάσει όχι περισσότερο από 5-10 λεπτά.
Ως αποτέλεσμα, μπορέσαμε να τεκμηριώσουμε όλα τα ορατά μέρη του φορτίου και του ναυαγίου.
Οι διαστάσεις της τοποθεσίας μετρήθηκαν προσεκτικά από τον Alex Tourtas. Τα τεχνουργήματα διάσπαρτα σε μια επιφάνεια 60 x 20 μέτρων υποδεικνύουν ένα από τα μεγαλύτερα αρχαία φορτία που έχουν βρεθεί ποτέ. Ο Ed O'Brien, αξιωματικός ασφάλειας καταδύσεων του WHOI και δύτης της ομάδας αποστολής, περιέγραψε το πλοίο, με βάση το μέγεθός του, ως τον «Τιτανικό της εποχής του».
Συλλέχθηκαν δείγματα φορτίου για να βοηθήσουν στον θετικό εντοπισμό του ναυαγίου. Εντοπίστηκε και ανυψώθηκε επίσης ένα μολύβδινο τμήμα άγκυρας.
Οι αποθέσεις ασβεστίου στην επιφάνεια ορισμένων αντικειμένων τα είχαν σκυροδετήσει στον περιβάλλοντα βράχο. Χρειάστηκε δουλειά δύο ημερών για να τα απελευθερώσουν απαλά πριν τα μεγαλώσουν.
ΕΙΔΗ ΔΙΑΣΩΣΕΜΕΝΩΝ υποβλήθηκε σε αρχική επιτόπια συντήρηση (μηχανικός καθαρισμός και αφαλάτωση) προτού σταλεί στα εργαστήρια EUA για περαιτέρω φροντίδα.
Με μόνο τέσσερις ημέρες κακοκαιρίας κατά τη διάρκεια της περιόδου των τεσσάρων εβδομάδων του έργου, μόνο μικρές αστοχίες εξοπλισμού και κανένα άλλο σοβαρό μειονέκτημα, η τύχη ήταν με το μέρος μας.
Το Antikythera Project 2012 έδωσε σημαντικά αποτελέσματα στην τεκμηρίωση αυτής της τοποθεσίας και απέδειξε την αξία της χρήσης CCR με DPV για την έρευνα ενός ολόκληρου νησιού για επιστημονικούς σκοπούς. Ο συνδυασμός αποδείχθηκε αποτελεσματικός, ασφαλής και σχετικά άνετος.
ΚΑΤΑΔΥΣΗ ΑΡΧΑΙΑ ΝΑΥΑΓΙΑ
Θέλετε να επισκεφτείτε μια ελληνική τοποθεσία ναυαγίων 2000 ετών; Υπάρχουν ακόμη σοβαροί περιορισμοί επί του παρόντος, αλλά αυτό θα μπορούσε να γίνει δυνατό λίγα χρόνια αργότερα.
Μόνο τα επιστημονικά ιδρύματα που εργάζονται με ειδική άδεια επιτρέπεται προς το παρόν να εργαστούν σε υποθαλάσσιες αρχαιότητες στην Ελλάδα. Οι αθλητικές καταδύσεις δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν σε χώρους αρχαιολογικού ενδιαφέροντος και σε ορισμένες θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές.
Ωστόσο, η ελληνική νομοθεσία σχετικά με τους υποθαλάσσιους αρχαιολογικούς χώρους αναφέρει ότι «ακολουθώντας μια συγκεκριμένη διαδικασία, τέτοιοι χώροι μπορούν να χαρακτηριστούν ως υποβρύχια μουσεία και να προσφερθούν καταδύσεις με οδηγό, με τη συνοδεία εξειδικευμένου προσωπικού».
Ο νομός Θεσσαλίας στο βορειοδυτικό Αιγαίο έχει ξεκινήσει αυτή τη διαδικασία για τη δημιουργία του πρώτου υποβρύχιου μουσείου στην Ελλάδα, το οποίο ο υπεύθυνος του έργου αναμένει να ανοίξει το 2015.
Το σχέδιο είναι να ανοίξει στους δύτες μια σειρά αρχαίων ναυαγίων γύρω από τα νησιά των Σποράδων, με κατάλληλα μέτρα για την εξασφάλιση της προστασίας των μνημείων.
