Μηνύματα από το παρελθόν

ΜΟΥ ΛΕΕΙ Ο ΦΡΑΝΚ ΓΚΟΝΤΙΟ για την πρώτη του αρχαιολογική κατάδυση, και είναι μια ιστορία. Ο διάσημος Γάλλος αρχαιολόγος/κυνηγός θησαυρού Jacques Dumas εργαζόταν για να εντοπίσει και να αναγνωρίσει το ναυάγιο του πλοίου Orient του Ναπολέοντα Βοναπάρτη και όταν συνάντησε τον 37χρονο Goddio στο Παρίσι και έμαθε ότι σπούδαζε υποβρύχια αρχαιολογία, τον κάλεσε να ελάτε να δείτε μόνοι σας τι συνέβη κάτω από το νερό.
Ο χώρος της ανασκαφής ήταν στον κόλπο Aboukir, στα ανοιχτά της Μεσογείου της Αιγύπτου. το έτος 1984. «Εκείνη την εποχή πήγαινα σε όλο τον κόσμο μελετώντας όλα όσα γινόταν στο πεδίο, αλλά δεν είχα δουλέψει ακόμη ως υποβρύχιος αρχαιολόγος», εξηγεί ο Goddio.
Η ορατότητα ήταν θολή 1-1.5 μέτρα σε εκείνη την πρώτη κατάδυση. «Ο Ζακ πήγαινε από δω κι από κει, αλλά δεν πήγαινα πολύ, κοιτούσα τα πάντα, οπότε φυσικά εξοικονομούσα αέρα. Τελικά με έφερε σε αυτό που ήταν το πηδάλιο, το οποίο μόλις άρχιζαν να αποκαλύπτουν εκείνη τη στιγμή».
Ο Ντούμας απογειώθηκε, αλλά ο Goddio έμεινε δίπλα στο τιμόνι. «Είχα πολύ αέρα – δεν καταναλώνω πολύ. Άρχισα να το κάνω αυτό» – κάνει απαλές χειρονομίες με τα χέρια του – «και μετά είδα μια επιγραφή στο μπρούτζο.
«Έτσι καθάρισα και καθάρισα και διάβασα το «Le Dauphin Royal No 6», που με έκανε να ανησυχήσω εξαιρετικά γιατί σκέφτηκα, Θεέ μου, ο Ζακ πιστεύει ότι είναι η Ανατολή!»

Η ΑΝΑΤΟΛΗ, ένα πλοίο 120 πυροβόλων της γραμμής, είχε πέσει θύμα του Βασιλικού Ναυτικού του Ναύαρχου Νέλσον κατά τη Μάχη του Νείλου το 1798. «Όταν ανέβηκα, ο Ζακ με ρώτησε πώς ήταν η κατάδυση και είπα: «Φανταστική, αλλά ο Ζακ , είσαι σίγουρος ότι βρίσκεσαι στην Ανατολή;'
"Είπε: "Ναι, τι λες;"
«Του λέω λοιπόν για την επιγραφή – και μου λέει ότι ο Orient ονομαζόταν Dauphin Royal την εποχή του Λουδοβίκου XVI, αλλά κατά τη διάρκεια της Επανάστασης αυτό άλλαξε και ο Βοναπάρτης της έδωσε το όνομα Orient.
«Αυτή η επιγραφή ήταν απόλυτη απόδειξη ότι το πλοίο ήταν η Ανατολή!
«Και μετά από εκείνη την αποστολή, όταν το συζητούσα με έναν Αιγύπτιο αρχαιολόγο, ενημερώθηκα επίσης ότι υπήρχε μια πόλη που έλειπε σε εκείνη την περιοχή».
Δεν το κατάλαβε τότε, αλλά θα συνέχιζε να βρει εκείνη τη βυθισμένη πόλη στον κόλπο Αμπουκίρ που ονομάζεται Θώνης-Ηράκλειο, και η ανασκαφή της, μαζί με αυτή του αρχαίου ανατολικού λιμανιού της Αλεξάνδρειας, θα γινόταν η καθοριστική απασχόληση του Franck Goddio.
Από το 1996, συνεργαζόμενος με το Ανώτατο Συμβούλιο Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου, αυτός και η ομάδα του έχουν ερευνήσει μια περιοχή σχεδόν ίδιου μεγέθους με το Παρίσι κάτω από αυτά τα γεμάτα ιζήματα νερά του Δέλτα του Νείλου. Και τώρα μπορείτε να δείτε τους καρπούς των κόπων τους στο Λονδίνο, καθώς το Βρετανικό Μουσείο ανοίγει την πρώτη του έκθεση με υποβρύχιους θησαυρούς, με τίτλο Βυθισμένες πόλεις: Οι χαμένοι κόσμοι της Αιγύπτου.
Ο Goddio είναι τώρα στα τέλη της δεκαετίας του '60, αν και θα περνούσε ως 10 χρόνια νεότερος, μια εξαιρετική διαφήμιση για συνεχείς εντατικές καταδύσεις στις πιο δύσκολες συνθήκες.
Ενώ είναι μακριά από την Αίγυπτο και ταξιδεύει μεταξύ Παρισιού και Λονδίνου για να εγκαταστήσει τα εκθέματα, άρπαξα τη σπάνια ευκαιρία μιας συνέντευξης με τον παγκοσμίου φήμης αρχαιολόγο – αλλά ο Franck εξακολουθεί να είναι δύσκολο να εντοπιστεί.
Οι ημερομηνίες αλλάζουν, αλλά τελικά μπορώ να περιμένω μια χαλαρή συνομιλία με τον άντρα της στιγμής. Μετά χτυπάει το τηλέφωνο και μου λένε ότι πρέπει να προλάβει ένα τρένο νωρίτερα από το αναμενόμενο από το Λονδίνο. Θα μπορούσα να έρθω νωρίτερα από ό,τι κανονίστηκε;
Δυστυχώς, είμαι ακόμα στο δικό μου τρένο, οπότε μετά από μια ιδρωμένη βόλτα στο Bloomsbury με οδηγούν σε ένα σπηλαιώδη πίσω δωμάτιο στο Βρετανικό Μουσείο.
Στο τέλος έχω λιγότερα από 20 λεπτά πριν επέμβει η γυναίκα δημοσίων σχέσεων για να διασφαλίσει ότι ο Goddio θα κάνει τη σύνδεσή του.
Ο αξιαγάπητος πρωτοπόρος της σύγχρονης θαλάσσιας αρχαιολογίας κατηγορεί το γεγονός ότι είναι αργότερα από ό,τι πίστευε στο γεγονός ότι δεν φοράει το καταδυτικό του ρολόι. Είναι απογοητευτικό για μένα, γιατί είναι μια καταδυτική καριέρα κατασκευασμένη σε επική κλίμακα.

Ο FRANCK GODDIO ΓΕΝΝΗΘΗΚΕ στην Καζαμπλάνκα του Μαρόκου το 1947 αλλά μεταφέρθηκε για να ζήσει στο Παρίσι σε ηλικία πέντε ετών. Λέει ότι η θάλασσα ήταν στο αίμα του – ο παππούς του ήταν ναυτικός φημισμένος για τα πλεονεκτήματά του στην ιστιοπλοΐα στον Ειρηνικό – αλλά δεν εξερεύνησε κάτω από το νερό για διασκέδαση μέχρι το 1975, όταν η ελεύθερη κατάδυση εξελίχθηκε γρήγορα σε καταδύσεις. Ωστόσο, λέει ότι δεν είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα ναυάγια εκείνη την εποχή.
Πτυχιούχος μαθηματικών και στατιστικής, είχε γίνει οικονομικός και οικονομικός σύμβουλος, εργαζόμενος στην Άπω Ανατολή για τον ΟΗΕ και το Υπουργείο Εξωτερικών της Γαλλίας, καθώς και για τη Σαουδική Αραβία και άλλες κυβερνήσεις. «Μετά από 10 χρόνια έκανα ένα σάββατο, νομίζοντας ότι πρέπει να κάνω κάτι ενδιαφέρον. Πάντα μου άρεσε η αρχαιολογία, μου άρεσε η θάλασσα και ήμουν ναυτικός, οπότε σκέφτηκα: γιατί δεν μελετώ τι γίνεται στην υποθαλάσσια αρχαιολογία σε όλο τον κόσμο;».
Δεν ήταν απλώς μια ιδιοτροπία, αλλά ένας έξυπνος υπολογισμός. Ενώ η αρχαιολογία στη στεριά ήταν ένα υπερπληθυσμένο πεδίο, υπολόγισε ότι το υποβρύχιο ισοδύναμό της πρόσφερε ένα τεράστιο κενό στην αγορά. «Στις αρχές της δεκαετίας του '80 υπήρχαν πολύ λίγες ομάδες υποβρύχιων αρχαιολόγων όπως αυτές του Dumas ή του Stenuit. Υπήρχε επίσης ένα τεράστιο κενό στο ότι δεν υπήρχε ιδιωτικά χρηματοδοτούμενο ινστιτούτο που θα μπορούσε να οδηγήσει σε μακροπρόθεσμα έργα».
Θα το έλυνε αυτό ιδρύοντας ένα το 1987 – το μη κερδοσκοπικό Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Υποβρύχιας Αρχαιολογίας (IEASM).
Δεν υπήρχε καμία αναδρομή μετά την μύησή του στην Ανατολή. «Τον Μάρτιο του 1985 έκανα την πρώτη μου αποστολή μόνος μου στις Φιλιππίνες. Ο Ζακ Ντούμα ήθελε να ενταχθεί στην ομάδα μου, αλλά δυστυχώς πέθανε ένα μήνα πριν ξεκινήσει».
Εργάστηκε στις Φιλιππίνες μέχρι το 1994, ανασκάπτοντας τον Βρετανό Ανατολικό Ινδιάνο τον Γκρίφιν και στη συνέχεια τις ισπανικές γαλέρες Σαν Χοσέ και, από τα πιο περήφανα επιτεύγματά του, το Σαν Ντιέγκο. «Σε 52 μέτρα πολύ καθαρού νερού, θυμάμαι τη στιγμή που είδα για πρώτη φορά ένα μεγάλο σωρό από βάζα και μπρούτζο, και ήταν υπέροχο. Αλλά δεν υπάρχει ούτε μία αποστολή που να μην εμπνέει πολύ έντονα συναισθήματα».
Επέστρεψε εκεί το 1997 για να δουλέψει σε ένα άλλο σκάφος της Βρετανικής Εταιρείας Ανατολικών Ινδιών, το Royal Captain, αν και αυτό το ναυάγιο βυθίστηκε στα 350 μέτρα και χρειάστηκε μεγάλες καταδύσεις με επανδρωμένο υποβρύχιο.
Με τα χρόνια ο Goddio έχει ανασκάψει επίσης επτά σκουπίδια του 11ου-16ου αιώνα με τα πολύτιμα φορτία πορσελάνης τους, και το γαλλικό σκλάβο Adelaide του 18ου αιώνα, που έχασε στα ανοιχτά της Κούβα, το τελευταίο του εγχείρημα που δεν ήταν αιγυπτιακό.
Επέστρεψε επίσης στην τοποθεσία Orient το 1998, βρίσκοντας εκατοντάδες αντικείμενα, όπως χρυσά και ασημένια νομίσματα, σκελετούς και πυρίτιδα σε όλο τον βυθό της θάλασσας.

Ο GODDIO ΕΓΙΝΕ ΓΝΩΣΤΟΣ για τη συστηματική και συνεργατική προσέγγισή του στην υποβρύχια αρχαιολογία και το μαθηματικό υπόβαθρό του μπορεί να είχε σχέση με το στυλ του.
Το έργο του στα ανοικτά των μεσογειακών ακτών της Αιγύπτου ξεκίνησε το 1996 με τις βυθισμένες βασιλικές συνοικίες του ανατολικού λιμανιού της Αλεξάνδρειας και την ανασκαφή του ανατολικού Κανώπου και της Αντιρρόδου, και το 2000 εντόπισε το Θώνη-Ηράκλειο, το οποίο αναφέρει ως «η Πόλη».
Η συνεχής οικονομική υποστήριξη από το Ίδρυμα Hilti από την αρχή των αιγυπτιακών ερευνητικών του σχεδίων πρέπει να έχει αφαιρέσει κάποια πίεση.
Λοιπόν, 20 χρόνια μετά, φαίνεται το τέλος στην Αίγυπτο; Δεν υπάρχει περίπτωση: "Έχουμε αιώνες δουλειάς εκεί, μόλις το έχουμε αγγίξει - είναι η αρχή της δουλειάς!" δηλώνει.
Μερικές φορές λαχταρά για τα καθαρά νερά που απολάμβανε στις Φιλιππίνες, επειδή οι δυσκολίες να δουλέψεις στη βόρεια Αίγυπτο είναι λεγεώνα.
«Είναι κυρίως η ορατότητα, τα φουσκώματα και τα κύματα μερικές φορές. Μακάρι να ήμασταν πιο βαθιά, αλλά έχουμε βάθος μεταξύ 2 και 8 μέτρων στην πόλη και στην Αλεξάνδρεια είναι 6.5 έως 10 μέτρα.
«Η ορατότητα είναι πολύ κακή λόγω των ιζημάτων στο νερό και τα επίπεδα ρύπανσης μπορεί να είναι τρομερά. Μερικές φορές πρέπει απλώς να δουλέψετε με κλειστά μάτια, γιατί το στροβιλιζόμενο ίζημα μπορεί να σας προκαλέσει ζάλη.
«Πρέπει να είστε προσεκτικοί με τον ίδιο τον ιστότοπο, φυσικά, και πολύ συχνά βρίσκουμε ότι είναι καλύτερο να λαμβάνουμε πτερύγια σβήνουμε ενώ δουλεύουμε».
Η βασική του ομάδα είναι μαζί για πολύ καιρό, ορισμένοι για 27 χρόνια. Λειτουργούν χρησιμοποιώντας δίδυμα σετ, full-face μάσκες (συνήθως χωρίς comms) και φόρμες με γάντια, λέει ο Goddio.
«Δεν χρησιμοποιώ ζώνη βαρών, χρησιμοποιώ λουρί, γιατί είναι καλύτερα όταν μένεις για πολλή ώρα στο νερό. Δουλεύουμε δυόμισι ώρες το πρωί και το ίδιο το απόγευμα, και είναι κουραστικό σε αυτή την ορατότητα».
Δεν καταδύεται πλέον καθημερινά, λέει, αν και παραμένει αποφασιστικός χειριστής. «Η κύρια δουλειά μου σήμερα είναι να βουτάω πολύ συχνά όταν οι άλλοι δεν καταδύονται, να βλέπω τα αποτελέσματα της δουλειάς τους, να λέω να σταματήσω τη δουλειά εκεί, να πάω σε μια νέα κατεύθυνση, να ανοίξω μια νέα τοποθεσία ή οτιδήποτε άλλο».

ΡΩΤΑΩ ΤΟ ΘΕΟ ΑΝ ΜΠΟΡΕΙ διαλέξτε την πιο συναρπαστική υποβρύχια στιγμή του. «Τόσα πολλά, αλλά φυσικά ήταν η ανακάλυψη της Πόλης. Ο αρχιδύτης μου Jean-Claude Roubaud, ένας εξαιρετικός δύτης, μου είπε ότι είχε βρει αυτή τη μεγάλη μαύρη πέτρα. Ρώτησα αν είχε δει κάποια επιγραφή και μου είπε: «Όχι, αλλά βάζοντας το χέρι μου από κάτω ένιωσα ότι υπήρχαν επιγραφές».
«Έτσι, επιστρέψαμε μαζί με έναν αερόσακο και φέραμε την πέτρα επάνω. Σχεδόν δεν υπήρχε σκυρόδεμα γιατί ήταν μπρούμυτα στον πηλό, έτσι ήταν προστατευμένο. Είχαμε όλες αυτές τις επιγραφές, πολύ δυνατά και όμορφα ιερογλυφικά, σαν ένα μήνυμα από το παρελθόν.
"Αυτή ήταν μια από τις καλύτερες στιγμές και στη συνέχεια αποδείχθηκε ότι η πέτρα ήταν ένα από τα πιο σημαντικά κομμάτια που βρέθηκαν, λύνοντας ένα μυστήριο 2000 ετών κλπ κλπ. Όνειρο ενός δύτη!"
Το 2009, ο Goddio έλαβε το Légion d'Honneur, την υψηλότερη διάκριση της Γαλλίας, ως αναγνώριση των επιτευγμάτων του από τη δεκαετία του 1980. Και έχει να κάνει με το να μοιράζεσαι όσο και τις καταδύσεις – ο Γάλλος είναι μάστορας στο να μετατρέπει τα αποτελέσματα του σκραμπλίσματος στη λάσπη με τα μάτια κλειστά σε γυαλιστερά μέσα για να εμπνεύσει το κοινό.
Ο ταλαντούχος φωτογράφος του Christoph Gerigk και ο κινηματογραφιστής Roland Savoye, οι οποίοι πρέπει επίσης να παλέψουν με τις συνθήκες αλλά φαίνεται να τις ξεπερνούν θαυμάσια, πρέπει να πάρουν το μερίδιό τους για αυτό.
Οι προηγούμενες εκθέσεις του Egypt's Sunken Treasures πραγματοποιήθηκαν στο Βερολίνο, το Παρίσι, τη Βόννη, τη Μαδρίτη, το Τορίνο και τη Γιοκοχάμα, αλλά η τρέχουσα έκθεση στο Λονδίνο είναι η πρώτη στο Ηνωμένο Βασίλειο και η πρώτη εδώ και μερικά χρόνια, και φέρνει πρόσφατες ανακαλύψεις.
Όπως τονίζουν οι επιμελητές, λόγω των χιλιετιών της υποθαλάσσιας αποθήκευσης τους, ο τεράστιος αριθμός αντικειμένων που ανακτήθηκαν, συμπεριλαμβανομένων παρθένων μνημειακών αγαλμάτων, μεταλλικών και χρυσών κοσμημάτων, έχουν «εκπληκτικά καλοδιατηρηθεί».
Χρονολογούνται από την πρώτη χιλιετία π.Χ., τα τεχνουργήματα που παρουσιάζονται αποκαλύπτουν πώς η αρχαία Ελλάδα και η Αίγυπτος αλληλεπιδρούσαν εκείνη την εποχή - οι Έλληνες εγκαταστάθηκαν στη χώρα και αργότερα την κυβέρνησαν για 300 χρόνια, υιοθετώντας σταδιακά αιγυπτιακές πεποιθήσεις και τελετουργίες για να νομιμοποιήσουν τη βασιλεία τους.
«Σας αρέσει η διαδικασία της επιμέλειας μιας έκθεσης;» Απλώς έχω χρόνο να ρωτήσω τον Goddio καθώς βιάζεται να αλλάξει τα ταξιδιωτικά του ρούχα.
Ο αρχαιολόγος γνέφει εμφατικά: «Ναι, έχετε δει τα αντικείμενα κάτω από το νερό, προσπαθήσατε να μαντέψετε τι είναι. αργότερα τα έχεις καθαρίσει, τα περιποιηθείς, τα συντηρήσεις, τα έχεις μελετήσει, τα δημοσιεύσεις και μετά είναι εκεί στην έκθεση, κάτω από τον καλύτερο φωτισμό.
«Ξέρετε την ιστορία, έχετε ένα βιβλίο, έχετε έναν ωραίο κατάλογο, είναι φανταστικό. Είναι η καλύτερη στιγμή της κατάδυσης!».